گروه نرم افزاری آسمان

[سوره آلعمران ( 3): آیه 4] ....



ص : 50
اشاره
( مِنْ قَبْلُ هُديً لِلنَّاسِ وَ أَنْزَلَ الْفُرْقانَ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ ذُو انْتِقامٍ ( 4
ترجمه و شرح .... ص : 50
خداوند متعال پس از آنکه دلیلهاي توحید و صدق انبیاء را بیان فرمودند و معلوم شد که عیسی علیه السّلام نیز پیغمبر بوده که هم
پیش از او و هم بعد از او تشریع شرایع شده است و حضرت عیسی کسی نبوده که بر پیغمبران کتاب فرستاده باشد و همچنین عقل و
وجدان عنایت فرموده که بوسیله آن آدمی میتواند بین حق و باطل فرق بگذارد لذا در این آیه مبارکه منکران آیات الهی را که
انگیزهاي جز لجاجت و سرکشی ندارند بعذاب شدید تهدید نموده و انکار قرآن را سبب کفر و عقوبت معرفی کرده و میفرماید:
کسانیکه بآیات و نشانههاي توحید خداوند متعال و معجزات انبیاء کافر شدند و دیگري را براي او شریک قرار میدهند کیفر شدیدي
در پیش دارند و خداوند قادر و توانا است و کسی نمیتواند در برابر تحقق عذاب او مقاومت کند و او را از عذاب کردن باز دارد
بلکه او همانگونه که در جاي خود بسیار مهربان است براي آنانکه شایسته رحمت نیستند صاحب انتقام است و نخواهد گذاشت که
کافران آئین او را نپذیرند و سپس از چنگال کیفر او بگریزند و انتقام وي مختص بروز رستاخیز نبوده بلکه در این جهان نیز نسبت به
بیگانگان در مقام انتقام است و گنهکاران و ستمکاران را در مقام گناهانشان مجازات خواهد نمود.
(4)
ص: 51
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 51
و آنکه بر آیات حق کافر شدند در عذابی سخت پا تا سر شدند
اوست غالب بر امان و انتقام عاقبت تا چیست هر کس را به نام
صفحه 42 از 222
شاید اندر تو به گردد راه جو باز ماند ز انتقام و قهر او
و آنکه کافر شد بر آیات حمید دان عذاب منتقم بر وي شدید
آن عذاب اخلاق زشت است و حسد که بود اندر پرستش تا ابد
(4)
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 51
عذاب- کلمه عذاب در قرآن مجید بچند معنی بکار برده شده از آن جمله است.
1) بمعنی عقوبت قبر چنانکه در این آیه مبارکه فرموده است: )
یعنی امروز بواسطه ارتکاب گناهان عذاب قبر را میکشید. «1» الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ
__________________________________________________
1) آیه 93 سوره انعام )
ص: 52
2) بمعنی کشتن چنانکه خداوند متعال در این آیه فرموده است: )
3) بمعنی عقوبت در دنیا چنانکه پروردگار متعال میفرماید: ) «1» وَ لَوْ لا أَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْجَلاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیا
تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ ( 4) بمعنی کندن پر و بال پرنده چنانکه حضرت «2» قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ
سلیمان علیه السّلام در باره هدهد فرمود:
اگر غیبتش غیر موجه باشد.
یعنی با کندن بال و پر هدهد او را عذاب خواهم کرد. «3» لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً
5) بمعنی گرسنگی بمدت هفت سال چنانکه خداوند عالم فرمود: )
یعنی تا اینکه ما ثروتمندان آنها را بگرسنگی هفت ساله گرفتار سازیم. «4» حَتَّی إِذا أَخَذْنا مُتْرَفِیهِمْ بِالْعَذابِ
__________________________________________________
1) آیه 3 سوره حشر )
2) آیه 65 سوره انعام )
3) آیه 21 سوره نمل )
4) آیه 64 سوره مؤمنین )
ص: 53
6) بمعنی عقوبت در عالم آخرت چنانکه میفرماید: )
یعنی عذاب آخرت سخت و مهلک است ( 7) بمعنی مسخ شدن آمده چنانکه پروردگار متعال در این آیه «1» إِنَّ عَذابَها کانَ غَراماً
میفرماید:
یعنی ما اصحاب سبت را بشکل بوزینه مسخ کردیم. «2» وَ أَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ
8) بمعنی حد زنا چنانکه در باره دو زناکار میفرماید: )
یعنی حد زنا در حضور گروهی از مؤمنین انجام بگیرد. «3» وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَۀٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
صفحه 43 از 222
9) بمعنی سلب ثروت و دارائی چنانکه در باره اهل سیستان که دارائی آنها را سلب کرده بود میفرماید: )
و اما در نظر اهل لغت عذاب یعنی هر آنچه بر انسان دشوار است چنانکه از صاحب اقرب الموارد نیز این معنی «4» کَذلِکَ الْعَذابُ
را نقل کردهاند ولی گروهی آن را بمعنی
__________________________________________________
1) آیه 65 سوره فرقان )
2) آیه 165 سوره اعراف )
3) آیه 2 سوره نور )
4) آیه 33 سوره قلم )
ص: 54
ضرب گرفتهاند بر خلاف مرحوم طبرسی که وي معتقد است که عذاب بمعنی استمرار الم است و بنظر راغب عذاب عبارت از
ایجاع شدید است لیکن جوهري عذاب را بمعنی عقوبت میداند.
زمخشري گفته عذاب یعنی کلّ الم فادح و اما صاحب قاموس قرآن معتقد است که عذاب در اصل بمعنی منع است و از آن جهت
عذاب گفته میشود که آسایش را از بین میبرد لذا عاذب و عذوب بکسی گفته میشود که از خوردن و آشامیدن امتناع ورزد و افعال
کلمه عذاب بنا بنوشته قاموس قرآن همه از باب تفعیل آمده است و در قرآن مجید غالبا با کلمات:
عظیم و الیم و مهین و مقیم و حریق و شدید توصیف شده است و از این ماده است:
معذب- یعنی شکنجه دهنده چنانکه میفرماید:
و اسم مفعول و کلمه عذاب معذب بفتح ذال میباشد. «1» وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ
انتقام- از نقم بمعنی انکار شیء است چنانکه میگویند:
نقم الامر نقما و عقوبت را از این جهت نقمه گویند که در مقابل شیء انکار شده واجب است و صحاح و قاموس آن را بمعنی اکراه
گرفتهاند ولی صاحب مصباح میگوید نقم یعنی اشدّ الکراهۀ مانند:
__________________________________________________
1) آیه 33 سوره انفال )
ص: 55
یعنی آیا از ما چیزي جز اینکه بخدا ایمان آوردیم مکروه میدارید؟ «1» هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِاللَّهِ
و از این ماده است:
انتقم- یعنی عتاب کرد و کینه کشید و منتقم بمعنی عقوبت کننده بدیها چنانکه در قرآن مجید آمده است:
یعنی ما از جنایتکاران انتقام کشیدهایم «2» إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنْتَقِمُونَ
__________________________________________________
1) آیه 59 سوره مائده )
2) آیه 22 سوره سجده )
ص: 56
[سوره آلعمران ( 3): آیه 5] .... ص : 56
صفحه 44 از 222
اشاره
( إِنَّ اللَّهَ لا یَخْفی عَلَیْهِ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ ( 5
ترجمه و شرح .... ص : 56
این آیه هم با یگانگی و زنده و پایدار بودن خدا هماهنگ است و هم با تهدید سختی که در آیه سابق بوده سازگار است و
روشنگر این است که دسیسههاي دور از انظار مردم و پیامبر اسلام از سلسله کتابیان بخصوص از طایفه یهود که در شرف تکوین
است خدا بهمه آنها آگاه و چیزي در زمین و آسمان بر او مکتوم نمیماند لذا میفرماید:
براي خدا هیچ چیز در زمین و آسمان و سراسر ملکش پوشیده نمیماند و مطلع بر کفر هر کافر و ایمان هر مؤمنی است و حتی بهر
نیت و اندیشه و افکاري که دارند آگاه است. و بقول صاحب تنویر المقیاس از جریان و کار و مسافرت مسیحیان نجران اطلاع کامل
دارد زیرا او در همه جا حاضر و ناظر بوده و جائی از او خالی نیست بنابر این کسی نمیتواند از کیفر او فرار کرده و یا کردارش را
از وي پنهان بدارد.
و اگر حضرت عیسی علیه السّلام هم از غیب خبر میداد چنین نبود که هیچ چیز بر او مستور نبوده بلکه آنچه را که خدا میخواست
میدانست و علم او علم حصولی بوده نه حضوري و مدت سی و سه سالی هم که در زمین میزیست از ترس دشمن از این کوه بآن
( کوه و از این شهر بآن شهر بطور مخفیانه و سري رفت و آمد میکرد و علمش نیز چنانکه گفتیم محدود و از طرف خدا بود ( 5
ص: 57
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 57
بر خدا پوشیده نبود هیچ چیز در زمین و آسمان عند التمیز
(5)
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 57
ارض- یعنی زمین یا جرم و جسمی که در مقابل آسمان قرار دارد و 461 بار در قرآن مجید ذکر گردیده اما همیشه بصورت مفرد
ولی در روایات و نهج البلاغه بصورت ارضون و ارضین نیز بکار برده شده است.
مانند لا اله الّا اللّه ربّ السّموات السّبع و ربّ الارضین السّبع و ما فیهنّ و ما بینهنّ.
راغب در مفرداتش میگوید:
لفظ ارض عبارت از هر پدیدهاي است که در زمین بعد از تباهی و فرسایش حیات مجدد مییابد و بعد از وجود تکوینی و خلقت
، مجددا بسوي حیات و رشد عودت میکند از این روي بعضی از مفسرین گفتهاند مقصود از آیه. أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج 5
ص: 58
نرم شدن دلها بعد از قساوت و سنگدلی است و در قرآن مجید بمعانی مختلفی بکار برده شده است از «1» یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها
صفحه 45 از 222
جمله:
1) زمین بهشت چنانکه در این آیه مبارکه است: )
که در اینجا منظور از ارض بهشت است. «2» وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها، عِبادِيَ الصَّالِحُونَ
2) بمعنی سرزمین فلسطین و اردن چنانکه در قرآن آمده است. )
که مراد از ارض در این آیه شریفه سرزمین اردن و فلسطین میباشد. «3» الم 1 غُلِبَتِ الرُّومُ 2 فِی أَدْنَی الْأَرْضِ
3) بمعنی مدینه چنانکه در این آیه میفرماید: )
که مراد از ارض در این آیه شهر مدینه است. «4» وَ مَنْ یُهاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِی الْأَرْضِ مُراغَماً کَثِیراً وَ سَعَۀً
__________________________________________________
1) آیه 17 سوره جدید [.....] )
2) آیه 105 سوره انبیاء )
3) آیه 1 و 2 و 3 سوره روم )
4) آیه 100 سوره نساء )
ص: 59
4) بمعنی شهر مکه چنانکه در این آیه مبارکه میفرماید: )
یعنی انسانهاي تو سري خور در جواب فرشتگان که از آنها سؤال میکنند شما در «1» قالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قالُوا کُنَّا مُسْتَضْ عَفِینَ فِی الْأَرْضِ
چه حالی بودید؟ میگویند ما در شهر مکه ناتوان بودیم.
5) بمعنی زمین مصر چنانکه میفرماید: )
که منظور حضرت یوسف از خزائن ارض خزینه داري زمین مصر بوده. «2» قالَ اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ
6) بمعنی قلمرو کشورهاي اسلامی مانند: )
یعنی من جمیع ارض الاسلام: «3» أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ
7) بمعنی تمام کره زمین چنانکه در این آیه مبارکه فرموده است: )
یعنی و ما من دابّۀ فی جمیع الارض. «4» وَ ما مِنْ دَابَّۀٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللَّهِ رِزْقُها
8 ) ی ن ع م ب ن ا ب ا ی ب ه ک ن ا ن چ د ن و ا د خ ل ا ع ت م ت ر ض حب ی س و م ه ی ل ع م لا سّ ل ا ر د ه ر ا ب ش م و ق )__________________________________________________
1) آیه 97 سوره نساء )
2) آیه 55 سوره یوسف )
3) آیه 33 سوره مائده )
4) آیه 6 سوره هود )
ص: 60
که نافرمانی کردند میفرماید:
یعنی باید چهل سال در بیابان سرگردان باشند. «1» أَرْبَعِینَ سَنَۀً یَتِیهُونَ فِی الْأَرْضِ
9) بمعنی محل برپائی قیامت چنانکه در این آیه شریفه است: )
یعنی محل برپائی قیامت بنور پروردگارش روشن خواهد شد. «2» وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها
صفحه 46 از 222
10 ) بمعنی قلب انسان چنانکه در این آیه میفرماید: )
یعنی بدانند که خداوند دلهاي تاریک و گمراه را بنور معرفت خود روشن میسازد. «3» اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها
سماء- این کلمه در قرآن مجید بچند معنی اطلاق گردیده است ( 1) بمعنی باران چنانکه در این آیه شریفه میفرماید:
مراد از سماء در این آیه باران است. «4» یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً
__________________________________________________
1) آیه 26 سوره مائده )
2) آیه 69 سوره زمر )
3) آیه 17 سوره حدید )
4) آیه 11 سوره نوح )
ص: 61
2) بمعنی ابر چنانکه میفرماید: )
اي من السحاب ماء ( 3) بمعنی سقف خانه چنانکه در این آیه میفرماید. «1» وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً
یعنی طنابی از سقف خانه بیاویزد و بگردن خود بیفکند. «2» فَلْیَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَی السَّماءِ
4) بمعنی آسمان مانند: )
5) بمعنی آسمان بهشت و دوزخ چنانکه میفرماید: ) «3» وَ السَّماءَ بَنَیْناها بِأَیْدٍ
کلمه سماء بنا بنوشته المعجم المفهرس صد و بیست بار و جمعش صد و نود بار در «4» خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ
قرآن مجید ذکر شده است.
__________________________________________________
1) آیه 5 سوره ق )
2) آیه 15 سوره حج )
3) آیه 47 سوره زارعات. [.....] )
4) آیه 107 سوره هود. )
ص: